Ο δρόμος έχει τη δική του ιστορία (Μέρος Α') / Each road has its history (Part A')

Odonimika

Perhaps the road had its own history, according to the popular song, however,the thousands of Athens streets, approximately 3,120 (!!!!), have their own history. When did the aquisition of names of streets take place, what problems did the new Hellenic State face following the Revolution of 1821, in what legislative framework did the naming of the streets take place and how the illegal naming of plot owners and businesses were faced, who, with their storefronts placed their own name to the street or square? All of this can be found in the three volume work of the Municipality of Athens "Odonimika" from which we've almost exhausted all of our information. A work which was co-authored by, Maro Bougiouka and Vasili Megaridis, under the mayorship of Leonidas Kouris, in 1993. 

So it all began, with the end of the Revolution of 1821. Athens whose destination was to become the capital of liberated Greece, was in bad shape. It had been transformed into a small village and was a total ruin and the rudimentary streets had yet to be given names. Finally, since various commitees had been formed to take on the task of naming, like in 1850 with Alexandros Raggabis, in 1904 with the then mayor Spyros Merkouris and in 1928 under the mayor Spyros Patsis, the streets aquired their names. Thus, streets were created with names of people, geographical names, names of plants and animals, abstract concepts, historical dates etc.

Certain existing streets, then, became songs. There are, therefore, songs that refer to concepts or values, like "Odos Oneiron" (Street of Dreams), "Odos Ellinon" (Street of Hellenes), "Odos Eroteumenon" (Street of Enamored), "Odos Blamandeau" (Blamandeau Street), "Odos Trellas" (Wacky Street)... What street do you live on?

 
(Η μετάφραση στα αγγλικά, έγινε από την καλή μου φίλη Alexandra AO και την ευχαριστώ πολύ που αφιέρωσε λίγο από τον πολύτιμο χρόνο της).

Οδωνυμικά 
Μπορεί ο δρόμος να είχε τη δική του ιστορία, σύμφωνα με το τραγουδάκι, όμως, οι χιλιάδες δρόμοι της Αθήνας, περίπου 3120 (!!!!), έχουν κι αυτοί τη δική τους ιστορία. Πότε έγινε η απόδοση ονομασιών στις οδούς, τι προβλήματα αντιμετώπισε το νέο Ελληνικό Κράτος, μετά την επανάσταση του 1821, με ποιο νομοθετικό πλαίσιο έγινε η ονοματοθεσία των οδών και πώς αντιμετώπισε τις αυθαίρετες ονομασίες των ιδιοκτητών οικοπέδων και επαγγελματιών που, με τα μαγαζάκια που είχαν, έβαζαν και το δικό τους όνομα στο δρόμο ή την πλατεία; Όλα αυτά θα τα διαβάσετε στο τρίτομο έργο του Δήμου Αθηναίων "Οδωνυμικά" απ' όπου εξαντλήσαμε, σχεδόν, όλες τις πληροφορίες. Ένα έργο που συνέγραψαν, η Μάρω Βουγιούκα και ο Βασίλης Μεγαρίδης, επί δημαρχίας Λεωνίδα Κουρή, το 1993.

Όλα ξεκίνησαν, λοιπόν, με τη λήξη της επανάστασης του 1821. Η Αθήνα που προοριζόταν για πρωτεύουσα της απελευθερωμένης Ελλάδας, είχε το κακό της το χάλι. "Είχε μεταβληθεί σε ένα μικρό χωριό και ήταν ένα σύνολο ερειπίων" και οι υποτυπώδεις δρόμοι έπρεπε να αποκτήσουν ονόματα. Τελικά, αφού συγκροτήθηκαν διάφορες επιτροπές για να ασχοληθούν με την ονοματοθεσία, όπως το 1850 με τον Αλέξανδρο Ραγκαβή, το 1904 με τον τότε δήμαρχο Σπύρο Μερκούρη και το 1928 επί δημαρχίας Σπύρου Πάτση, οι δρόμοι απέκτησαν τα ονόματά τους. Έτσι, προέκυψαν δρόμοι με ονόματα προσώπων, ονόματα γεωγραφικά, ονόματα φυτών και ζώων, αφηρημένες έννοιες, ιστορικές ημερομηνίες κλπ.

Κάποιοι δρόμοι, λοιπόν, υπαρκτοί, έγιναν τραγούδια. Υπάρχουν, όμως, και τραγούδια που αναφέρονται σε έννοιες ή αξίες, όπως ''Οδός Ονείρων", "Οδός Ελλήνων", "Οδός Ερωτευμένων", "Οδός Μπλαμαντό", "Οδός Τρέλλας"... Εσείς, σε ποιο δρόμο μένετε;

Οδός Φωκίωνος Νέγρη

Νέγρης Φωκίων (1846-1928). Μεταλλειολόγος, πολιτικός και ακαδημαϊκός. Σπούδασε στο Παρίσι και όταν ήρθε στην Ελλάδα, ανέλαβε γενικός έφορος των μεταλλουργείων Λαυρίου. Εκλέχτηκε δήμαρχος Λαυρεωτικής και πολλές φορές βουλευτής Αττικής. Οπαδός του κόμματος των Φιλελευθέρων, διετέλεσε υπουργός Οικονομικών, Συγκοινωνίας και Εσωτερικών. Έγινε πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Με ενέργειές του έγιναν οι σιδηρόδρομοι Πειραιώς-Δεμερλή-Συνόρων και Αθηνών Λαυρίου. Φρόντισε για την εκμετάλλευση των ορυχείων  της Εύβοιας (Κύμη και Μαντούδι).

Η οδός Φωκίωνος Νέγρη είναι ο πεζόδρομος στην κεντρική πλατεία της  Κυψέλης όπου στις δεκαετίες του '50 και '60 αποτελούσε κοσμικό κέντρο της αστικής κοινωνίας της Κυψέλης, αλλά και μια από τις πιο ακριβές περιοχές της Αθήνας. Είχε έντονη κοινωνική ζωή και αποτελούσε τόπο αναψυχής για εκατοντάδες Αθηναίους.

"Φωκίωνος Νέγρη" Γιάννης Βογιατζής

Οδός Σανταρόζα

Σανταρόζα, κόμης Σαντόρε ντι (Santaroza 1783-1825). Ιταλός φιλέλληνας από το Σαβιλιάνο της Σαβοϊας. Ανέπτυξε πατριωτική δράση στην πατρίδα του εναντίον των αυστριακών και έγινε υπουργός στρατιωτικών στην επαναστατική κυβέρνηση του Πεδεμοντίου (1821). Μετά την αποτυχία της επανάστασης αυτής και την καταδίκη του σε θάνατο από τους Αυστριακούς, κατέφυγε στην Ελλάδα και πήρε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις με τον Γ. Κουντουριώτη και Α. Μαυροκορδάτο, αρχικά ως στρατιώτης και μετά ανέλαβε τη διοίκηση σώματος ως Σάντα Ρόζας. Σκοτώθηκε κατά την εκστρατεία ενεντίον της Πύλου, όταν πήγε στην Σφακτηρία για να ενισχύσει την φρουρά του νησιού κατά του Ιμπραήμ. Ο μικρός δρόμος Σανταρόζα ενώνει την Σταδίου με την Πανεπιστημίου. Το όνομα Σανταρόζα είναι ταυτισμένο με τα δικαστήρια που στεγάζονταν σε μικρές και άθλιες αίθουσες. 

"Οδός Σανταρόζα" Βασίλης Νικολαϊδης

 

Οδός Στουρνάρη-ρα

Στουρνάρας (ης) Νικόλαος (1806-1853). Εθνικός ευεργέτης από το Μέτσοβο, ανεψιός των αδελφών Τοσίτσα. Σπούδασε στο Παρίσι και ασχολήθηκε με το εμπόριο στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου απόχτησε μεγάλη περιουσία. Ίδρυσε πολλά κοινωφελή ιδρύματα, σχολεία κλπ. Στην Αίγυπτο και την Ελλάδα. Εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1852 , αλλά τον επόμενο χρόνο πέθανε. Άφησε μεγάλα ποσά (100.00 δρχ.) για την ίδρυση Πολυτεχνείου στην Αθήνα, το οποίο αργότερα ονομάστηκε Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

Η οδός Στουρνάρη είναι ο πλαϊνός δρόμος του Πολυτεχνείου όπου κυριαρχούν καταστήματα σύγχρονης τεχνολογίας αλλά και πεδίον συγκρούσεων αναρχικών και αστυνομίας, γεγονός που έχει υποβαθμίσει την περιοχή.

"Πατησίων και Στουρνάρα" Μαρινέλλα

Οδός Ζήνωνος

Ζήνων ο Κιτιεύς (335-263 π.Χ.). Φιλόσοφος από το Κίτιον της Κύπρου, ιδρυτής της Στωικής Σχολής. Σπούδασε στην Αθήνα κοντά στους Πολέμωνα, Διόδωρο τον Κρόνου κ.ά. Διετύπωσε το φιλοσοφικό του σύστημα και οι οπαδοί του ονομάστηκαν Στωικοί από την Ποικίλη Στοά όπου δίδασκε. Ζούσε βί λιτό και φημιζόταν για την αυστηρότητα του ήθους του. Αυτοκτόνησε με πνιγμό ύστερα από ατύχημα ότι θα τον καθιστούσε ανάπηρο. Έγραψε πολλά συγγράμματα.

Η οδός είναι κοντά στην Ομόνοια και αρχίζει από τις αρχές της οδού Πειραιώς. Σήμερα, μέρος της Ζήνωνος έχει πεζοδρομηθεί.

"Ζήνωνος" Αλκίνοος Ιωαννίδης

Ιερά οδός

Η οδός που οδηγούσε στο Ιερό της Ελευσίνας. Είχε μήκος 22 χλμ., άρχιζε από την Ιερά Πύλη (Δίπυλο στον Κεραμικό, κοντά στο Πομπείο και το Ηριδανό ποταμό), ακολουθούσε για λίγο τη σημερινή οδό Πειραιώς. Περνούσε ανάμεσα στους πρόποδες της Πάρνηθος και του Αιγάλεω και κατέληγε στο Ιερό της Ελευσίνας. Από κει περνούσε η πομπή των Μεγάλων Ελευσίνιων. Και από τις δυο πλευρές της οδού, σε όλο το μήκος της, υπήρχαν ιερά, βωμοί, τάφοι και άλλα μνημεία. Στους Ρεϊτούς (σημερινή Λίμνη Κουμουνδούρου) υπήρχε αληθινή γέφυρα, που κατασκευάστηκε το 481 π.Χ.

Όταν έγινε το ρυμοτομικό Σχέδιο της Αθήνας από τους Στ.  Κλεάνθη   και Εδ. Σάουμπερτ, η οδός αυτή υπήρχε ήδη και λεγόταν «Δρόμος του Μωρηά». Το 1834 άνοιξε στην αρχή της  το πρώτο ζυθοπωλείο της Αθήνας με το γερμανικό όνομα Das grune Baum (Το πράσινο δέντρο). Στο κέντρο αυτό προσφερόταν μπύρα με τη συνοδεία κλασικής μουσικής και ευρωπαϊκών χορών, όλα αυτά για πρώτη φορά στην Αθήνα.

"Ιερά οδός" Μαρία Δημητριάδη

Οδός Ακαδημίας

Πήρε το όνομά της από το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας. Τα έργα για την κατασκευή του οικοδομήματος άρχισαν το 1859, όταν ο βαρώνος Σίμων Σίνας διέθεσε τα απαραίτητα χρήματα (96.000 λίρες, γι’ αυτό και ονομάστηκε Σιναία Ακαδημία). Τα σχέδια είναι του δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν (1856) ενώ τα αγάλματα της Αθηνάς και του Απόλλωνα είναι του γλύπτη Λ. Δρόση. Η ζωγραφική διακόσμηση έγινε από τον Καρλ Ραλ. Ο αρχιτέκτονας Ερν. Τσίλλερ έγραψε ότι η Ακαδημία Αθηνών είναι το τελειότερο κτίριο του ελληνικού ρυθμού με βάση το Ερέχθειο. Η Ακαδημία άρχισε να λειτουργεί το 1926 επί δικτατορίας Θ. Πάγκαλου.

Σήμερα, ο προαύλιος χώρος, γνωστός σαν Προπύλαια είναι τόπος συλλαλητηρίων κυρίως φοιτητών και σπουδαστών. Θεωρείται πανεπιστημιακό άσυλο αν και, πολλές φορές, η αστυνομία τον έχει παραβιάσει.

"Ακαδημίας" Μιχάλης Τερζής

Οδός Αριστοτέλους

Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης (384-322). Ένας από τους φιλόσοφους του κόσμου, από τα Στάγειρα της Χαλκιδικής. Ήρθε στην Αθήνα και έγινε μαθητής του Πλάτωνα. Μετά το τέλος του δασκάλου του, ίδρυσε στην Αθήνα τη Ρητορική Σχολή. Αργότερα, ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος  Β΄ του ανέθεσε τη μόρφωση του γιου του Αλέξανδρου. Ο Αριστοτέλης είχε τέτοια επίδραση στο μαθητή του που, ο τελευταίος έλεγε πως, ο πατέρας του τού έδωσε το «ζην» και ο δάσκαλός του το «ευ ζειν». Αφού συμπλήρωσε τη μόρφωση του Αλέξανδρου, ο Αριστοτέλης γύρισε στην Αθήνα όπου ίδρυσε σχολή που ονομάστηκε «Περιπατητική», γιατί ο δάσκαλος και οι μαθητές του φιλοσοφούσαν περπατώντας. Κατά την αναταραχή που δημιουργήθηκε μετά το θάνατο του Μ. Αλέξανδρου, ο Αριστοτέλης θεωρήθηκε ύποπτος φιλομακεδονισμού και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα και να καταφύγει στη Χαλκίδα, όπου και πέθανε. Κατά μία παράδοση, αυτοκτόνησε πέφτοντας στη θάλασσα του Ευρίπου, επειδή δεν μπόρεσε να ερμηνεύσει το φαινόμενο της παλίρροιας!!!.

Στην περιοχή της πλατείας Βικτωρίας γεννήθηκε (οδός Φωκαίας) και έζησε τα παιδικά του χρόνια ο στιχουργός Λ. Παπαδόπουλος, αφού πήγε στο δημοτικό σχολείο της οδού Φιλιππίδου και Αριστοτέλους και μετά στο γυμνάσιο της οδού Χέϋδεν.

"Οδός Αριστοτέλους"  Χάρις Αλεξίου

Οδός Πατησίων

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί για την προέλευση της λέξεως αυτής. Το τοπωνύμιο υπάρχει από την εποχή της τουρκοκρατίας, ίσως, από κάποιο τούρκο Πατρίς-Αγά, που είχε κτήματα εκεί. Παλαιότερα η περιοχή ονομαζόταν «Παραδείσια» και ίσως από αυτό προέρχεται η σημερινή ονομασία της. Τα Πατήσια ήταν αρχικά εξοχική περιοχή με πολλούς ανθόκηπους και κέντρα και συνηθισμένος περίπατος των Αθηναίων. Η περιοχή γύρω από το τέρμα της οδού Πατησίων λέγεται «Αλυσίδα», τοπωνύμιο που προήλθε από την αλυσίδα που έφραζε το δρόμο του Ποδονίφτη, όταν περνούσε το «Θηρίο», δηλαδή, το τραίνο της Αττικής. Σήμερα, τα Κάτω και Άνω Πατήσια είναι πυκνοκατοικημένες περιοχές με χιλιάδες καταστήματα και γραφεία, συγκεντρώνει όμως, και μεγάλο αριθμό μεταναστών, κυρίως από την Αφρική.

Η οδός Πατησίων μετονομάστηκε σε οδό 28^ης Οκτωβρίου από την Ομόνοια μέχρι την πλατεία Αμερικής. Παρά τη μετονομασία της αυτή, το παλαιό όνομα εξακολουθεί είναι σε καθημερινή χρήση.

"Η Παναγία των Πατησίων" Γιάννα Κατσαγιώργη

Οδός Αιόλου

Αίολος: Βασιλιάς του νησιού Αιολίη, γιος του Ιππότη, σύζυγος της Αμφιθέας, «Ταμίας των Ανέμων». Η αποστολή του , σύμφωνα με εντολή του Διός, ήταν να ρυθμίζει την πνοή και την ένταση των ανέμων, που τους φύλαγε σε μία περιοχή περιτριγυρισμένη από πολύ ψηλά τείχη. Είχε έξη γιους (τους ισχυρούς ανέμους) και έξη κόρες (τους ήπιους ανέμους και τις αύρες), που είχαν παντρευτεί μεταξύ τους.

Η οδός Αιόλου ονομάστηκε έτσι, γιατί αρχίζει από τους «Αέρηδες», το Ωρολόγιον του Κυρρήστου με τις παραστάσεις των ανέμων στις πλευρές του. Κατά την εποχή του Όθωνος η οδός λεγόταν Αιολική Οδός.

Είναι ο πρώτος δρόμος που χαράχτηκε, όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του νέου Ελληνικού Κράτους και σε τμήμα του έγινε η πρώτη ασφαλτόστρωση στην Αθήνα. Σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος έχει πεζοδρομηθεί.

"Αιόλου" Μπάμπης Τσέρτος

Οδός Καλλιδρομίου. Κακή γραφή του Καλλιδρόμου όρους της Φθιώτιδος.

Καλλίδρομον: Όρος της Φθιώτιδος (ύψος 1278μ.) που αποτελεί την ανατολική παραφυάδα της Οίτης και απολήγει στη θάλασσα κοντά στις Θερμοπύλες. Από μία ατραπό του οδήγησε ο Εφιάλτης το 480 π.Χ., τους Πέρσες που βρέθηκαν στα νώτα του Λεωνίδα και των 300 Σπαρτιατών και 700 Θεσπιέων, που υπεράσπιζαν το στενό των Θερμοπυλών. Από την ίδια ατραπό, πάλι με προδοσία, πέρασε ο Βρέννος με τους Γαλάτες του το 279 μ.Χ. Κατά τον Πόλεμο του 1897 είχε οργανωθεί εκεί η άμυνα, κατά το διάστημα από τη σύναψη της προσωρινής ανακωχής έως την οριστική ειρήνη. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (στις 28 Απριλίου 1941) πολέμησε εκεί απόσπασμα αντρών της Βρετανικής Κοινοπολιτείας εναντίον γερμανικής εμπροσθοφυλακής. Παρόλο που η σωστή ονομασία του όρους είναι Καλλίδρομο και όχι Καλλιδρόμιο, η ονομασία της οδού εξακολουθεί να είναι Καλλιδρομίου, όπως αρχικά είχε ονομασθεί εκ παραδρομής, για ιστορικούς λόγους.

"Οδός Καλλιδρομίου" Μαρινέλλα

Οδός Πανόρμου

Πάνορμος (τουρκιστί Πάντερμα). Πόλη της Μ. Ασίας (Τουρκία) στην Προποντίδα. Βρίσκεται κοντά στην αρχαία Κύζικο. Είναι σημαντικό εμπορικό λιμάνι και βιομηχανικό κέντρο. Πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή κατοικείτο από πολλούς Έλληνες που διατηρούσαν εκκλησίες, σχολεία κλπ. Τον Ιούλιο του 1920 καταλήφθηκε από τον Ελληνικό Στρατό και έγινε έδρα Σώματος Στρατού και αργότερα έδρα στρατιωτικής διοικήσεως. Κατά την υποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων έγιναν εκεί δύο μάχες (Σεπτέμβριος 1922). Τελικά το Γ’ Σώμα Στρατού πέτυχε να διαπεραιωθεί από την Πάνορμο στην Ανατολική Θράκη.

Τα τελευταία χρόνια στο δρόμο αυτό παρατηρείται μεγάλη κινητικότητα και κυκλοφοριακό κομφούζιο, λόγω των δύο σταθμών του μετρό.

"Νυχτερινή εκπομπή" Αφροδίτη Μάνου 

Οδός Αριανίτου

Αριανίτης Κωνσταντίνος ο Κομνηνός (15^ος αιών) απόγονος επιφανούς οικογένειας του Βυζαντίου. Τοπικός άρχων και αρχηγός των Αλβανών, κατόρθωσε το 1434 να διώξει τους Τούρκους από την περιοχή της αρχαίας Απολλωνίας (σημ. Τρεμπεσίνας) έως το Αργυρόκαστρο. Νικήθηκε από τον Τουραχάν, συνέχισε όμως τον κλέφτικο αγώνα έως τα βαθιά γεράματα. Τον διαδέχτηκε ο γαμπρός του Γεώργιος Καστριώτης ή Σκεντέρμπεης, ο εθνικός ήρωας των Αλβανών.

Ο δρόμος αυτός είναι ένα άγνωστο, μικρό στενάκι,  κάθετο στην οδό Ιπποκράτους, που δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον.

"Οδός Αριανίτου" Νίκος Ξυδάκης