Miguel Angel Estrella

Who is playing Beethoven when the world dies of hunger? 

by Miguel Angel Estrella 

(The symbol of liberty of all artists and intellectuals of Latin America)

When we play music, we are telling, sometimes even unconsciously, some things. In front of an audience which, for example, has never seen in his life a piano or a clarinet, the first contact with music is a revelation, a kind of divine communion between music and those people.

For 20 years, somewhere in New York or London, a concert organizer told me: "It is not necessary to completely give yourself every time you perform, unless you do it in big cities." He suggested playing 250 times a year and I told him that for me this is completely impossible. Each concert for me is a huge emotional and physical test. After every concert I need three days of work and normal life with my piano. He replied: "But all this is very simple. You are consumed only in the big cities. In the rest you simply put the machine into operation."

Sometimes when we play, we are in such a state of hypersensitivity, that new ideas come to mind, which are born by the presence of the public. So for some projects primarily emotionally charged, such as romantic or dramatic repertoire of Beethoven sonatas, only after we play them in front of the public at least twenty times, we begin to find this peaceful, yet passionate musical expression line. In prisons or in front of villagers, we often happen to be playing the same piece many times, something that doesn’t happen in concerts. At that time, we need to look to find the image corresponding to the music, creating a moment, a moment of intense communion. In the prison of Bomet, in Marseille, I was playing a piece of J.S.Bach, and one prisoner said he felt that he was elsewhere, that he traveled with that music and that was in Switzerland, a country that left him completely indifferent. Behind him he saw a castle, not even that interested him, and in front of him there was a lake. This lake acquired great importance to his eyes, because of the water color, a color that till now he had never seen before. Another said: "I was somewhere else too; I was sitting on the banks of the river where the water flowed peacefully." Another simply said: "It's raining." But I didn’t speak for all my own, personal impressions at all. I just played the same song three times. A little later, I pulled my score, where I had noted my first impression when I read this particular project. I note: The water that flows gracefully.

One day a prisoner told me about one, obviously commercial, music track. I asked him what this music was telling. And he said: "It is called A Letter to my mother." So I asked him “Do you want me to play a letter to your mother?”-“Of course” he said. –“How is your mother?”- “She is very nice. She is a woman full of love.”

 I played him one nocturne of Gabriel Fore. The prisoners listened to it in absolute silence and asked me to play it again.

The conservatories professors do not insist enough on this aspect of direct communication of music. They are concerned mainly with the technical perfection and practice with the metronome but they forget the most important thing, which is the breath of sounds, the flare, the energy that everyone should find in his body in order to be able to better convey every emotion. Music awakens many things in us and this revelation can be a  massive experience.

Recently, in Antib there were many young people. I told them: "I can give you a typical concert if you want, or a concert with whatever you ask me of." They yelled: "We want orders". Some asked me with great comfort: "What is love for you, musically?" I played Schumann and Brahms. And then: "What is trembling, agitation, for you?" And I played the Ninth Etude by Chopin. "What is death, desire?" How wonderful was this cycle of human emotions! But neither I nor did they wanted to leave.

I believe that we musicians, artists, intellectuals are usually very generous. We need human contact and we need to give. Though, people around us, slowly (and depending on the job process) sets hard constraints on us, mostly material ones. And then, it is difficult to reconcile this sensitivity with the care for our career. It is now almost fashionable to play in favor of human rights, provided, of course, that the event will get as much publicity as possible. Or playing for the refugees provided we do it in front of all televisions in the world.

When we went to Chile, at the time of the dictatorship of General Pinochet, in the slums of Santiago or outdoors, we felt that we offered something. We were not talking about human rights because we would be chased. But we were talking about Beethoven, his life, playing some pieces and for all the dreams that he made for the French Revolution. I played Chopin and spoke about the exile of this Polish composer, and all these were so much attached to the Chilean public life, that the audience was shouting. And they all left the concert saying: "We must restore democracy!"

I met a Latin-American farmer, who was talking of how he understood the life of Bach. He was in love with a music that he had never heard. He didn’t know who Bach was   and thought he was a contemporary of northern Argentina. This man was telling  a thousand people in a sugar factory about  the path that he followed to discover the music of Bach, until he finally learned that Bach did no longer live these days and he was an exquisite musician. He gave a completely different speech from what we did in the conservatory. For him, Bach was a broher, a man of flesh and bones with the courage to face the world's problems, but above all, he was a militant person, with his family, with his religious beliefs trying to experience them as fully as possible without caring if the church authorities liked that, particularly in a time when musicians were slaves. He talked about how important was folk music to Bach. I, that had to spend three years of my life studying him, never thought about it.

I strongly disagreed with the Latin American intellectuals who argued: "And what good is it to play Beethoven when people are hungry?" And I answered: "But when they listen to Beethoven, their lives change. And we ourselves change." The day will come when they will all become supporters of their culture, when they sense it in all its beauty. It will be one way to confront this consuming music that invades the whole planet.

Short Biography

The Argentinean pianist, Miguel Ángel Estrella, was born in the province of Tucumán. The name of his paternal grandfather was Nashem (English Najem, which means ‘Estrella’ (Spanish) 'Star' (English) in Arabic). When his immigrant grandparents came to Argentina, the Immigration official asked his name and his grandfather simply noted the sky several times, without saying a word. The official hesitated a few seconds and then ordered: "Put it Estrella”. Miguel Angel Estrella began playing the piano at the age of 12 in his hometown, San Miguel de Tucumán. He completed his secondary education at the Gymnasium of the UNT. From age 18 he studied at the Conservatorio Nacional (National Conservatory) of Buenos Aires. Later he studied in Paris (France) where he was a pupil of Marguerite Long and Nadia Boulanger, among others.

Read more HERE

Ποιος παίζει Μπετόβεν όταν ο κόσμος πεθαίνει της πείνας; 

του Miguel  Angel  Estrella

Όταν παίζουμε μουσική διηγούμαστε, μερικές φορές και ασυνείδητα ακόμη, κάποια πράγματα. Μπροστά σε ένα κοινό το οποίο, για παράδειγμα, δεν έχει δει ποτέ στη ζωή του πιάνο ή κλαρινέτο, η πρώτη επαφή με τη μουσική είναι μια αποκάλυψη, ένα είδος θείας κοινωνίας μεταξύ της μουσικής και των ανθρώπων αυτών.

Εδώ και 20 χρόνια, κάπου στη Νέα Υόρκη ή στο Λονδίνο, ένας διοργανωτής συναυλιών μου είπε: "Δεν είναι απαραίτητο να δίνεσαι ολοκληρωτικά κάθε φορά που παίζεις, εκτός κι αν παίζεις σε μεγάλες πόλεις". Μου πρότεινε να παίζω 250 φορές το χρόνο κι εγώ του είπα ότι κάτι τέτοιο για μένα είναι τελείως αδύνατο. Κάθε συναυλία είναι για μένα μια τεράστια συναισθηματική –αλλά και σωματική- δοκιμασία. Μετά από κάθε συναυλία έχω ανάγκη από τρεις μέρες καθημερινής ζωής και εργασίας με το πιάνο μου. Μου απάντησε: "Μα όλα αυτά είναι πολύ απλά. Καταναλώνεσαι μόνο στις μεγαλουπόλεις. Στις υπόλοιπες βάζεις απλά τη μηχανή σε λειτουργία".

Καμιά φορά όταν παίζουμε βρισκόμαστε σε τέτοια κατάσταση υπερευαισθησίας που έρχονται στο μυαλό μας νέες ιδέες που γεννιούνται από την παρουσία του κοινού. Έτσι για μερικά έργα κατ’ εξοχήν συγκινησιακά φορτισμένα, όπως για παράδειγμα το ρομαντικό ρεπερτόριο ή οι δραματικές σονάτες του Μπετόβεν, μόνο αφού τα παίξουμε μπροστά στο κοινό καμιά εικοσαριά φορές τουλάχιστον, αρχίζουμε να βρίσκουμε αυτή τη γαλήνια και συνάμα γεμάτη πάθος γραμμή μουσικής έκφρασης. Στις φυλακές ή μπροστά σε χωριάτες, πολύ συχνά τυχαίνει να παίζουμε το ίδιο κομμάτι πολλές φορές, κάτι που δεν γίνεται στις συναυλίες. Εκείνη τη στιγμή πρέπει να ψάξουμε να βρούμε την εικόνα που αντιστοιχεί στη μουσική, μια στιγμή δημιουργίας, μια στιγμή έντονης μέθεξης. Στη φυλακή των Μπωμέτ, στη Μασσαλία, έπαιζα ένα κομμάτι του Γ.Σ.Μπαχ, και ένας κρατούμενος είπε ότι αισθάνθηκε ότι βρισκόταν αλλού, ότι ταξίδευε με τη μουσική αυτή και ότι βρέθηκε στην Ελβετία, μια χώρα που τον άφηνε εντελώς αδιάφορο. Πίσω του έβλεπε ένα κάστρο, που ούτε κι αυτό τον ενδιέφερε, και μπροστά του υπήρχε μια λίμνη. Αυτή η λίμνη αποκτούσε στα μάτια του μεγάλη σπουδαιότητα εξ αιτίας του χρώματος του νερού, ένα χρώμα που μέχρι τώρα δεν είχε ξαναδεί. Ένας άλλος μου είπε: "Κι εγώ βρισκόμουν αλλού, ήμουν καθισμένος στην όχθη του ποταμού όπου το νερό κυλούσε γαλήνια". Ένας άλλος απλά σχολίασε: "Βρέχει". Κι όμως δεν τους είχα καθόλου μιλήσει για τις δικές μου, τις προσωπικές εντυπώσεις, απλά έπαιξα το ίδιο κομμάτι τρεις φορές. Λίγο αργότερα ανέσυρα την παρτιτούρα μου, όπου είχα σημειώσει τις πρώτες μου εντυπώσεις όταν διάβαζα το συγκεκριμένο έργο. Είχα σημειώσει: Το νερό που κυλά γαλήνια.

Μια μέρα ένας κρατούμενος μου μίλησε για ένα, εμπορικό προφανώς, μουσικό κομμάτι. Τον ρώτησα για τί μίλαγε η μουσική αυτή. Και μου είπε: "Ονομάζεται Γράμμα στη μητέρα μου". Τον ρώτησα λοιπόν θες να παίξω ένα γράμμα στη μητέρα σου; -Και βέβαια. –Πως είναι η μητέρα σου; -Είναι πολύ καλή. Είναι μια γυναίκα γεμάτη αγάπη.

Του έπαιξα ένα νυκτερινό του Γκάμπριελ Φωρέ. Οι κρατούμενοι το άκουσαν σε απόλυτη σιγή και μου ζήτησαν να το επαναλάβω.

Οι καθηγητές των ωδείων δεν επιμένουν αρκετά πάνω σε αυτή την πτυχή της άμεσης επικοινωνίας της μουσικής. Τους απασχολούν κυρίως η τεχνική τελειότητα και οι ασκήσει με τον μετρονόμο και ξεχνούν το βασικό, που είναι η ανάσα των ήχων, η έξαρση, η ενέργεια που πρέπει καθένας να βρει μέσα στο κορμί του για να μπορέσει καλύτερα να μεταδώσει κάθε συναίσθημα. Η μουσική ξυπνά μέσα μας διάφορα πράγματα και η αποκάλυψη αυτή μπορεί να γίνει εμπειρία μαζική.

Πρόσφατα, στην Αντίμπ υπήρχαν πολλοί νέοι. Τους είπα: "Μπορώ, αν θέλετε, να σας δώσω μια τυπική συναυλία ή μια συναυλία με ό,τι μου ζητήσετε". Ούρλιαξαν: "Εμείς θέλουμε παραγγελίες". Μερικοί με ρώτησαν με μεγάλη άνεση: "Τι είναι για σένα η αγάπη, μουσικά;" Έπαιξα Σούμαν και Μπραμς. Και έπειτα: "Τι είναι για σένα η δόνηση, η ταραχή;" και έπαιξα την Ενάτη Σπουδή του Σοπέν. "Τι είναι ο θάνατος, η ηδονή;" Τι υπέροχος που ήταν αυτός ο κύκλος ανθρώπινων συναισθημάτων! Ούτε εγώ μα ούτε κι αυτοί θέλαμε πια να φύγουμε.

Πιστεύω ότι εμείς οι μουσικοί, οι καλλιτέχνες, οι διανοούμενοι είμαστε κατά κανόνα πολύ γενναιόδωροι. Έχουμε ανάγκη την ανθρώπινη επαφή και έχουμε την ανάγκη να δίνουμε. Ο περίγυρός μας όμως μας δημιουργεί σιγά-σιγά (και ανάλογα με το προχώρημα στη δουλειά) σκληρούς εξαναγκασμούς κυρίως υλικούς. Και τότε μας είναι δύσκολο να συμφιλιώσουμε αυτή την ευαισθησία με τις φροντίδες της καριέρας μας. Έγινε πια σχεδόν μόδα να παίζουμε υπέρ των δικαιωμάτων του ανθρώπου, με τον όρο βέβαια να δοθεί στην εκδήλωση όσο γίνεται μεγαλύτερη δημοσιότητα. Ή να παίζουμε υπέρ των προσφύγων, υπό τον όρο όμως να το κάνουμε μπροστά σε όλες τις τηλεοράσεις του κόσμου.

Όταν πήγαμε στη Χιλή την εποχή της δικτατορίας του στρατηγού Πινοσέτ, στις φτωχογειτονιές του Σαντιάγκο ή στην ύπαιθρο, αισθανθήκαμε ότι προσφέραμε κάτι. Δεν μιλούσαμε για τα δικαιώματα του ανθρώπου γιατί θα μας κυνηγούσαν. Μιλούσαμε όμως για το Μπετόβεν, για τη ζωή του, παίζοντας μερικά κομμάτια και για όλα του τα όνειρα που έκανε για τη Γαλλική Επανάσταση. Έπαιξα Σοπέν και διηγήθηκα την εξορία αυτού του Πολωνού συνθέτη, και όλα αυτά ήταν τόσο πολύ συνδεδεμένα με τη χιλιανή ζωή που το κοινό εκφραζόταν με φράσεις και κραυγές. Και όλοι έφευγαν από τη συναυλία λέγοντας: "Πρέπει να αποκαταστήσουμε τη δημοκρατία!"

Γνώρισα έναν Λατινοαμερικάνο χωρικό ο οποίος διηγιόταν το πώς καταλάβαινε ο ίδιος τη ζωή του Μπαχ. Ήταν ερωτευμένος με μια μουσική που δεν είχε ακούσει ποτέ. Δεν ήξερε ποιος ήταν ο Μπαχ και νόμιζε ότι ήταν κάποιος σύγχρονός του από τη Βόρεια Αργεντινή. Ο άνθρωπος αυτός διηγόταν σε χιλιάδες ανθρώπους μέσα σε ένα εργοστάσιο ζάχαρης την πορεία που έκανε για να ανακαλύψει τη μουσική του Μπαχ, μέχρι που έμαθε τελικά ότι ο Μπαχ δεν ζούσε πια στις μέρες μας και ότι ήταν ένας εξαίσιος μουσικός. Έκανε μια διάλεξη εντελώς διαφορετική από αυτή που κάναμε εμείς στο ωδείο. Για αυτόν ο Μπαχ ήταν αδελφός, ένας άνθρωπος με σάρκα και οστά που αντιμετώπιζε με θάρρος τα προβλήματα του κόσμου, μα πάνω απ’ όλα ήταν ένα άτομο στρατευμένο, με την οικογένειά του, με τα θρησκευτικά του πιστεύω, που προσπαθούσε να τα βιώνει όσο το δυνατόν πληρέστερα χωρίς να νοιάζεται αν αυτό άρεσε στις εκκλησιαστικές αρχές, και μάλιστα σε μια εποχή που οι μουσικοί ήταν σκλάβοι. Μίλησε λοιπόν για τη σημασία που είχε η λαϊκή μουσική στον Μπαχ. Εγώ που είχα ξοδέψει τρία χρόνια από τη ζωή μου μελετώντας τον δεν το είχα σκεφτεί ποτέ.

Διαφώνησα έντονα με τους Λατινοαμερικάνους διανοούμενους που υποστήριζαν: "Και τί ωφελεί να παίζεις Μπετόβεν όταν οι άνθρωποι πεινούν;" Και τους απαντούσα: "Μα όταν ακούν Μπετόβεν, η ζωή τους αλλάζει. Κι εμείς οι ίδιοι αλλάζουμε". Κάποτε θα έρθει η μέρα όπου όλοι αυτοί θα γίνουν οι υποστηρικτές του πολιτισμού τους, όταν θα τον νοιώσουν σε όλη του την ομορφιά. Θα είναι ένας τρόπος για να αντιμετωπιστεί αυτή η καταναλωτική μουσική που εισβάλλει σε όλον τον πλανήτη.

[δημοσιευμένο στα Αφιερώματα της Le Monde Diplomatique, ελληνική έκδοση, τεύχος 4, Ιούνιος 1994]